Με αφορμή μια θεατρική παράσταση

Του Μέλανδρου Χ. Δημητρακόπουλου

Μου θύμισε ωραία τραγούδια και μελωδίες που γνώριζα από δίσκο από τα χρόνια 1976-1980, υποθέτω από τότε ανέβασμα του έργου που δεν είχα την τύχη να παρακολουθήσω – χρόνια της πρώιμης μεταπολίτευσης και της σχετικής νεανικής αφέλειας. 

Με αφορμή την παράσταση να εκθέσω μερικές σκέψεις πάνω στα θέματα που θέτει το έργο ,ώριμες ίσως αλλά όχι σάπιες. Για όσους δεν γνωρίζουν το θέμα του έργου μεταφέρω αυτούσιο το σχετικό κείμενο που βρήκα στο πρόγραμμα.

«Πρόκειται για την πραγματική ιστορία των κατοίκων ενός χωριού της Ισπανίας στου 1470 την χρονιά, όπου οι κάτοικοι του ξεσηκώθηκαν εναντίον του αδίστακτου διοικητή της περιοχής τους με αποτέλεσμα ο τελευταίος να χάσει την ζωή του. Παρά τα σκληρά βασανιστήρια που υπέστησαν οι κάτοικοι του κανείς δεν ομολόγησε την δολοφονία και η απάντηση τους ήταν στερεότυπη : ό,τι για όλα ευθύνεται η Φουέντε Οβεχούνα ,δηλαδή το χωριό τους (άλλως η κοινωνία συνολικά).

 Η κοινωνία του μικρού Ισπανικού χωριού πέρασε στην ιστορία ,έγινε θρύλος και μεταφέρθηκε στη θεατρική σκηνή από τον σημαντικότερο εκπροσωπώ του ισπανικού κλασικού θεάτρου Λόπε δε Βέγκα (1562-1635). «Η πηγή των αμνών» αναδείχθηκε έκτοτε σε σύμβολο των επαναστατημένων λαών. Το έργο έθεσε τον προβληματισμό βασικών ζητημάτων , σχετικά με την δύναμη της εξουσίας ,την πολιτική θέση του ατόμου ως μονάδας απέναντι στους καταπιεστές αλλά και θέματα όπως η ιδιοκτησία της γης , η δυσβάσταχτη φορολογία ,η διαχείριση των ατομικών ελευθεριών κλπ. 

Το έργο παραμένει διαχρονικό , θέτει επί τάπητος προβλήματα που αναζητούν λύση στον παγκόσμιο χάρτη και σήμερα και δίνει έμφαση στο πολιτικό ερώτημα : Πρέπει να αποτελεί η κοινωνική συνείδηση (δεδομένο), ή επαφίεται στην ατομική ηθική το καθήκον της συλλογικής ευθύνης ?»

Η εποχή που ζούμε είναι εξ’ ίσου σκληρή και απάνθρωπη με την εποχή του έργου –Ευρωπαϊκή απολυταρχία (Φερδινάνδου και Ισαβέλλας), που σήμερα την αφήνουμε να παλινορθωθεί σε βάρος της κατακτημένης δημοκρατίας – ιδεολογική κυριαρχία της καθολικής εκκλησίας , καθεστώς δουλοπαροικίας για τους χωρικούς κλπ. 

Ζούμε την κατάργηση ή καταστρατήγηση των ελευθεριών των πολιτών με τα πιο βάναυσα νομικά και κατασταλτικά μέτρα , οι εργασιακές σχέσεις θυμίζουν μεσαίωνα και η όποια μορφή αντίστασης ισοδυναμεί με αποκλεισμό και θάνατο , όταν ξεφεύγει από το πολιτικώς ορθό.

Την έννοια του πολίτη να την δούμε με τον τρόπο που ετέθη  αργότερα από τον γαλλικό διαφωτισμό , όπως θα έλεγε και ο βαριά μορφωμένος πρωθυπουργός μας!!! μήπως και καταλάβουμε πόσο λάθος τίθεται στα πλαίσια της ευρωπαϊκής οικογένειας , των αγαπητών μας εταίρων  και γενικά στον ευρωπαϊκό πολιτισμό. Ευκαιρία λοιπόν με αφορμή την παράσταση να προβληματισθούμε λίγο πάνω στο ποιοι είμαστε ποια παράδοση και ποιόν πολιτισμό κουβαλάμε , αρκεί να σκεφτούμε για λίγο τον Αριστοτέλη (που κινδυνεύει σε λίγο να πολιτογραφηθεί ΣΚΟΠΙΑΝΟΣ ) , και όριζε την κοινωνία «ως τους φιλούντες αλλήλους».

Την ίδια περίπου εποχή με το έργο του ΛΟΠΕ ΔΕ ΒΕΓΚΑ στον Ελληνικό χώρο ο Κρητικός ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΧΟΡΤΑΤΖΗΣ γράφει την  ΕΡΩΦΙΛΗ (1592-1595 εκδόθηκε το 1637 στη Βενετία). Το έργο επηρεασμένο από αντίστοιχα ευρωπαϊκά  - Ιταλικά κυρίως ,φέρει όμως όλη την ζωντανή ακόμη ελληνική παράδοση που έρχεται από την κλασσική τραγωδία , έτσι ενώ το θέμα του είναι ανάλογο η υπόθεση του είναι μυθική και την εκθέτω σύντομα.

Ο Φιλόγονος , βασιλιάς της Αιγύπτου , αφού δολοφόνησε τον αδελφό του για να του πάρει τον θρόνο παντρεύτηκε την γυναίκα του αδελφού του. Από αυτή απέκτησε μια κόρη την Ερωφίλη. Στην  αυλή του μαζί με την Ερωφίλη μεγαλώνει και ο Πανάρετος, νέος από βασιλική οικογένεια , άγνωστη όμως στον Φιλόγονο. 

Ο Πανάρετος και η Ερωφίλη έζησαν από παιδιά μαζί και σταδιακά η παιδική φιλία εξελίχθηκε σε έρωτα. Ο Πανάρετος μεγάλος πια – στρατηγός - ,πηγαίνει στον πόλεμο και σώζει το βασίλειο από εχθρική επίθεση. Μετά τον πόλεμο οι δύο νέοι παντρεύονται κρυφά. Ο Φιλόγονος όμως θέλει να παντρέψει την κόρη του με κάποιον βασιλιά της Περσίας , για να πετύχει με τον γάμο αυτό την ειρήνη ανάμεσα στους λαούς τους. Στέλνει μάλιστα τον ίδιο τον Πανάρετο να το αναγγείλει στην Ερωφίλη  και να την πείσει να δεχθεί τον γάμο. 

Ο Φιλόγονος μαθαίνει για τον μυστικό γάμο των δύο νέων και αποφασίζει να τιμωρήσει τον Πανάρετο που μάταια  προσπαθεί να τον πείσει για την αρχοντική του καταγωγή. Ο Φιλόγονος λοιπόν βασανίζει τον Πανάρετο και προσποιούμενος στην Ερωφίλη ότι την συγχωρεί ,της προσφέρει ως «γαμήλιο δώρο» μέσα σε μια χρυσή λεκάνη το κεφάλι , τα χέρια και την καρδιά του αγαπημένου της. Η Ερωφίλη  θρηνεί με σπαραγμό και αυτοκτονεί.

Δείτε τώρα την λύση του δράματος κατά τον Ελληνικό τρόπο. Δεν στήνεται δικαστήριο , δεν στέλνει ο βασιλιάς ανακριτή για να βρει την άκρη ,αλλά ο χορός του δράματος –χορός των γυναικών του παλατιού , δηλαδή η κοινωνία –αναλαμβάνει να τιμωρήσει τον βασιλιά Φιλόγονο. Με κυκλική κίνηση οδηγούμενος από την παραμάνα της  Ερωφίλης , ρίχνει κάτω τον Φιλόγονο και τον ποδοπατεί μέχρι θανάτου. 

Η διαφορά  ανάμεσα στους  δύο τρόπους λύσης  ενός ανάλογου δράματος από δύο σύγχρονες κατά τα άλλα κοινωνίες δείχνει την τεράστια διαφορά παράδοσης , πολιτισμού και παιδείας. Η ελληνική κοινωνία της εποχής – ο χορός των γυναικών – είχε ήθος , αρμονία αλήθεια και ομορφιά ασύμβατη με την τερατώδη πράξη του βασιλιά ,ασύμβατη με το πρόσωπο του τέρατος και έτσι προκαλείται απρόσμενη ,άμεση και καθοριστική αντίδραση. Που σημαίνει ότι η κοινωνία πήρε άμεσα την πρωτοβουλία και απέβαλε από μέσα της το τέρας γιατί η κοινωνία αυτή δεν θα μπορούσε ποτέ να του μοιάσει.

 Βλ.το σχόλιο του Μ. Χατζιδάκι με τίτλο «όποιος δεν φοβάται το πρόσωπο του τέρατος  πάει να πει ότι του μοιάζει» , επίσης το τραγούδι του από τον «Μεγάλο ερωτικό» με τίτλο τα πάθη από τον έρωτα με την Φλέρυ Νταντωνάκη  και στίχου ς από την Ερωφίλη.

Ο σύγχρονος –νεωτερικός – Ελληνισμός προσπαθεί από τότε ίσως ,από τόσο παλιά να ισορροπήσει πάνω σε δύο γραμμές δύο ράγες που είναι αδύνατο να παραλληλίσουμε ,τον τρόπο των δυτικών που συνήθως μαϊμουδίζουμε και τον τρόπο των Ελλήνων που έχουμε απεμπολήσει. Όσο συνεχίζουμε έτσι ο εκτροχιασμός μας είναι αναπόφευκτος. 

Μας το έχει πει ωραιότατα ο ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ  σε ένα σύντομο πεζό με τίτλο «τα δημόσια και τα ιδιωτικά», διαβάστε πως

«να μπορούσαν και την σημασία των λαών να τη μετράνε όχι από το πόσα κεφάλια διαθέτουνε για μακέλεμα , όπως συμβαίνει στις μέρες μας ,αλλά από το πόση ευγένεια παράγουν, ακόμη και κάτω από τις πιο δυσμενείς και βάναυσες συνθήκες ,όπως ο δικός μας ο λαός στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, όπου το παραμικρό κεντητό πουκάμισο, το πιο φτηνό βαρκάκι , το πιο ταπεινό εκκλησάκι , το τέμπλο , το κιούπι , το χράμι , όλα τους αποπνέανε μια αρχοντιά κατά τι ανώτερη των Λουδοβίκων.

Τι σταμάτησε αυτά τα κινήματα ψυχής που αξιώθηκαν και έφτασαν ως τις  κ ο ι ν ό τ η τ ες? Ποιος  καπάκωσε μια τέτοιου είδους αρετή ,που μπορούσε μια μέρα να μας οδηγήσει σ’ ένα ιδιότυπο κομμένο στα μέτρα της χώρας πολίτευμα?  Όπου το κοινόν αίσθημα να συμπίπτει με κείνο των αρίστων. Τι έγινε η φύση που μαντεύουμε αλλά δεν τη βλέπουμε ? Ο αέρας που ακούμε  αλλά δεν τον εισπνέουμε?»

Συνιστώ σε όλους να δουν την παράσταση που ανεβαίνει μέχρι το τέλος του μήνα αυτού στο θέατρο ΑΠΟΛΛΩΝ , γιατί είναι πολύ καλή και ας προβληματισθεί ο καθένας πάνω στα διαχρονικά προβλήματα που θέτει το έργο και όχι κατ’ ανάγκη σε όσα προβλημάτισαν εμένα.

Μετάφραση: Ν.ΓΚΑΤΣΟΣ

Σκηνοθεσία: Σ. ΤΣΑΚΙΡΗΣ

Μουσική: Θ. ΜΙΚΡΟΥΤΣΙΚΟΣ

Ο Μέλανδρος  Χ. Δημητρακόπουλος είναι μέλος του Εθνικού Συμβουλίου του Ε.ΠΑ.Μ.