Ερντογάν: Σφιχταγκαλιάζεται με τη Μόσχα, αλλά δεν μπορεί να χωρίσει από ΗΠΑ - ΝΑΤΟ

Του Βασίλη Γαλούπη

Όσο οι προκλήσεις της Τουρκίας προς το ΝΑΤΟ και τις ΗΠΑ κλιμακώνονται μέρα με τη μέρα, ο Ερντογάν ζει τον μήνα του μέλιτος με τη Ρωσία. Κατά τη διάρκεια της διήμερης επίσκεψης του Πούτιν στην Άγκυρα στις αρχές του μήνα, οι δύο πρόεδροι έβαλαν συμβολικά το θεμέλιο για τον πρώτο πυρηνικό σταθμό της Ρωσίας στην Τουρκία, ένα πρότζεκτ 20 δισ. δολαρίων βασισμένο σε συμφωνία του 2010.

Η σχέση Άγκυρας - Μόσχας ταράζει τα νερά και στον ευαίσθητο τομέα της άμυνας. Παρά τις επαναλαμβανόμενες έντονες προειδοποιήσεις από ΝΑΤΟ και ΗΠΑ, ο Ερντογάν δηλώνει αποφασισμένος να προχωρήσει στην αγορά του ρωσικού συστήματος αεράμυνας 5-400. Η Τουρκία πρόκειται να αγοράσει τέσσερις συστοιχίες πυραύλων με κόστος 2 δισ. δολάρια.

Στην πρόσφατη κοινή συνέντευξη Τύπου με τον Πούτιν ο Ερντογάν δήλωσε ότι το συγκεκριμένο ντιλ είναι «τελειωμένη υπόθεση», περνώντας το μήνυμα ότι η Τουρκία δεν πρόκειται να υπαναχωρήσει ούτε καν υπό πίεση: «Κάναμε μια συμφωνία σχετικά με τους 5-400. Το θέμα έχει κλείσει, η συμφωνία είναι τελειωμένη».

Σύμφωνα με το ινστιτούτο 21^st Century Turkey που εδρεύει στην Άγκυρα, οι στενές σχέσεις της Τουρκίας με τη Μόσχα οφείλονται εν πολλοίς στις προσωπικές επιλογές του Ερντογάν και του κόμματός του. Η τουρκική κυβέρνηση, κατηγορούμενη από την Ευρώπη και τις ΗΠΑ ότι μετατρέπεται σε ένα ξεκάθαρα αυταρχικό καθεστώς, δεν τα πάει καλά με τους συμμάχους της στη Δύση ούτε αισθάνεται μέρος της Δύσης. Αντιθέτως ωφελείται από τη συνεργασία με τη Ρωσία. Ο Ερντογάν θέλει να χρησιμοποιήσει τους στενούς δεσμούς με τη Μόσχα ως διαπραγματευτικό χαρτί για τα ντιλ του με τη Δύση.

Η φωτιά στη Συρία

Από το καλοκαίρι του 2016 κι έπειτα η Τουρκία συνεργάζεται περισσότερο με τη Ρωσία και το Ιράν παρά με τις ΗΠΑ, τον σύμμαχό της στο ΝΑΤΟ, στο θέμα της Συρίας. Στις 4 Απριλίου ο πρόεδρος του Ιράν Χασάν Ρουχανί βρέθηκε κι αυτός στην Άγκυρα, όπου, μαζί με τον Ερντογάν και τον Πούτιν, ουσιαστικά επιδόθηκαν στον σχεδιασμό του τοπίου της μεταπολεμικής Συρίας. Οι τρεις τους συζήτησαν ακόμη και το μελλοντικό συριακό σύνταγμα.

Κάτω από την επιφάνεια, βέβαια, τα αντικρουόμενα συμφέροντα και επιδιώξεις των τριών πλευρών παραμένουν, όπως, π.χ., στο θέμα του Άσαντ. Ο Ρουχανί θέλει να μείνει, ο Ερντογάν θέλει να φύγει και ο Πούτιν τον χρησιμοποιεί προς το παρόν, αλλά δεν έχει κανένα πρόβλημα να τον «αδειάσει» κάποια στιγμή.

Υπερβολική εξάρτηση

Η Ρωσία, χάρη στη συμφωνία για τους 5-400, κατάφερε να δημιουργήσει μια σοβαρή ρωγμή μέσα στο ΝΑΤΟ μεταξύ της Τουρκίας και της Δύσης.

Όμως, η Μόσχα δεν μπορεί να αντικαταστήσει μακροπρόθεσμα το ΝΑΤΟ στη στρατηγική ασφαλείας της Τουρκίας. Η Ρωσία αποτελεί, ιστορικά, αντίπαλο της Τουρκίας και μπορεί πολύ εύκολα να αλλάξει ξαφνικά από σύμμαχος σε εχθρό σε περίπτωση που τα συμφέροντά της κινδυνέψουν.

Η Τουρκία, όμως, αρχίζει να εξαρτάται υπερβολικά από τους Ρώσους και στον τομέα της ενέργειας. Εισάγει το μισό φυσικό της αέριο και το 30% του άνθρακα από τη Ρωσία και η Μόσχα αποτελεί τον τρίτο μεγαλύτερο προμηθευτή πετρελαίου της Τουρκίας.

Θεωρείται αναμενόμενο ότι οι δεσμοί Άγκυρας - Μόσχας θα συνεχίσουν να καλλιεργούνται όσο Πούτιν και Ερντογάν παραμένουν στην εξουσία. Αν ο Ερντογάν επανεκλεγεί τον Νοέμβριο του 2019, η Τουρκία θα κλίνει περισσότερο προς τις ευρασιατικές δυνάμεις.

Η απόφαση της Τουρκίας να μην προχωρήσει σε αποπομπή Ρώσων διπλωματών για την υπόθεση Σκριπάλ, όπως έκαναν σχεδόν 30 δυτικές χώρες, είναι άλλη μια ένδειξη της εξασθένησης των σχέσεων της Άγκυρας με τους παραδοσιακούς δυτικούς συμμάχους της. Σημειολογικά, όπως ανέφερε το Ατλαντικό Συμβούλιο, η κίνηση αυτή της Τουρκίας ήταν σημαντική, αφού έδωσε προτεραιότητα στις καλές σχέσεις με τη Μόσχα, παρά με τη στενή της σύμμαχο Βρετανία.

Μοχλός πίεσης στη Δύση

Ο Αλεξάντερ Κλάρκσον, λέκτορας Ευρωπαϊκών Σπουδών στο King’s College του Λονδίνου, εκτιμά ότι η Άγκυρα δεν θέλει με τίποτα να ρισκάρει τους στόχους της στη Συρία και να δυσαρεστήσει τη Μόσχα, αλλά ταυτόχρονα δεν επιθυμεί να προκαλέσει τόσο πολύ τις δυτικές χώρες ώστε να τις στρέψει ανοιχτά κατά της Τουρκίας: «Οι Τούρκοι διπλωμάτες και οι τουρκικές υπηρεσίες ασφαλείας στην Ευρώπη είναι πολύ κοντά στο να ξεπεράσουν τα όρια όπως οι Ρώσοι. Οι Ευρωπαίοι διπλωμάτες αρχίζουν να εκνευρίζονται με τους Τούρκους διπλωμάτες και στρατιωτικούς τόσο όσο και με τη Ρωσία. Η τουρκική ΜΙΤ έχει κατηγορηθεί για κατασκοπεία Τούρκων και πολιτικών στη Γερμανία, για σχέδια δολοφονιών σε ευρωπαϊκό έδαφος και για στρατολόγηση κατασκόπων στην Ελλάδα».

Ο Κλάρκσον δήλωσε στο τουρκικό ειδησεογραφικό Ahval ότι οι τουρκικές στρατιωτικές επιχειρήσεις στη Συρία προκαλούν εκνευρισμό στους γείτονές της: «Η Τουρκία αυτή τη στιγμή επιδίδεται σε μια πολιτική εδαφικής επέκτασης στη Συρία. Οι Ευρωπαίοι το βλέπουν αυτό και διερωτώνται: Αν οι Τούρκοι είναι πρόθυμοι να δημιουργήσουν μια μίνι αυτοκρατορία στη Συρία, μήπως τελικά σοβαρολογούν όταν αρχίζουν να απειλούν νησιά στο Αιγαίο ή την Κύπρο;».

Σύμφωνα με το Ατλαντικό Συμβούλιο, η στρατηγική της Άγκυρας στη συνεργασία της με τη Μόσχα συνοψίζεται στα εξής: «Σύσφιξη σχέσεων, αποφυγή πραγματικών συγκρούσεων και χρησιμοποίηση της σχέσης με τη Ρωσία ως μοχλού πίεσης προς τη Δύση».

Όμως, το Συμβούλιο θεωρεί απίθανο μακροπρόθεσμα η Ρωσία να αντικαταστήσει την Ευρωπαϊκή Ένωση και το ΝΑΤΟ ως τους μόνιμους συμμάχους της Τουρκίας. «Παρά την πικρία στη σχέση τους, η Ε.Ε. είναι ο κυρίαρχος οικονομικός εταίρος της Τουρκίας, ενώ το Άρθρο 5 του ΝΑΤΟ αποτελεί γι' αυτήν την απόλυτη πολιτική ασφάλειας. Όμως η Άγκυρα θέλει να διαφοροποιήσει τις συμμαχίες της όσο πιο πολύ μπορεί, χωρίς να κόψει τις σχέσεις με τη Δύση».

Για τη Μόσχα, μια σημαντική διάσταση της σχέσης με την Άγκυρα είναι ότι η Τουρκία, ως χώρα - μέλος του ΝΑΤΟ, είναι σε θέση να επηρεάζει μέχρι ενός σημείου το κλίμα μέσα στη Συμμαχία υπέρ περισσότερου διαλόγου με τη Ρωσία.

Η διστακτική Ευρώπη

Το ΝΑΤΟ, πάντως, είναι εξοργισμένο με την Τουρκία και την υπόθεση της αγοράς του ρωσικού συστήματος αεράμυνας 5-400. Η βασική ανησυχία του ΝΑΤΟ έγκειται στο ότι το S-400 συλλέγει λεπτομερή δεδομένα για όλα τα αεροσκάφη στην εμβέλειά του, που σημαίνει ότι αυτό θα συμβεί και για τα αμερικανικής κατασκευής μαχητικά F-35, αφού η Τουρκία σχεδιάζει να προσθέσει 100 τέτοια αεροσκάφη στην αεροπορία της.

Το ΝΑΤΟ προβληματίζεται επειδή οι Ρώσοι θα μπορέσουν να αποκτήσουν πρόσβαση σε αυτή την εσωτερική βάση δεδομένων και έτσι να αποκτήσουν ένα πολύτιμο πλεονέκτημα όσον αφορά το F-35, το αεροσκάφος που θα αποτελέσει το μαχητικό αιχμής για τις δυτικές αεροπορίες τα επόμενα 50 χρόνια.

Το Ατλαντικό Συμβούλιο εκτιμά ότι ο Ερντογάν είχε την επιλογή να κάνει πιο συμφέρουσες συμφωνίες για αγορά αμυντικού συστήματος και με τους Αμερικανούς και με τους Ευρωπαίους, αλλά επέλεξε τελικά τους Ρώσους, που δεν του μεταβιβάζουν καμιά τεχνολογία, άρα οι λόγοι πίσω από τη συμφωνία είναι πολιτικοί, παρά οικονομικοί ή αμυντικοί. Η Τουρκία συνεχίζει, βέβαια, να δείχνει ενδιαφέρον για το αμερικανικής κατασκευής σύστημα Patriot αλλά και για το ευρωπαϊκό σύστημα της Eurosam. Ωστόσο, ήδη, πολλοί Αμερικανοί γερουσιαστές απαιτούν να επιβληθούν κυρώσεις στην Άγκυρα.

Ο καθηγητής Αλεξάντερ Κλάρκσον πιστεύει ότι η σχέση Τουρκίας - Ε.Ε. είναι σημαντικότερη και από τη σχέση Τουρκίας - ΗΠΑ: «Οι ΗΠΑ έχουν μια σχέση ασφαλείας με την Τουρκία, όμως οι συνοριακές, οικονομικές, κοινωνικές και οι σχέσεις ασφαλείας που είναι πραγματικά θεμελιώδεις είναι αυτές μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Τουρκίας. Πρόκειται για μια σύνδεση που διατρέχει όλα τα επίπεδα της κοινωνίας. Έτσι, από τη μια η Ε.Ε. μπορεί να έχει μεγαλύτερη δύναμη επιρροής στην Τουρκία από τις ΗΠΑ, αλλά την ίδια στιγμή η Ευρώπη είναι πολύ πιο διστακτική να ασκήσει αυτήν τη δύναμη, διότι, αν το κάνει, θα υπάρχουν πιο απρόβλεπτες συνέπειες για τους Ευρωπαίους παρά για τις ΗΠΑ».

«Τρύπα» 222 δισ. δολαρίων

Οι ΗΠΑ από την πλευρά τους φροντίζουν να σηκώνουν ψηλά το θέμα της διαφθοράς στην Τουρκία, ασκώντας έτσι ισχυρές πιέσεις στις τουρκικές τράπεζες και τη λίρα. Η υπόθεση της τουρκικής τράπεζας Halkbank, που άρχισε να εξετάζεται από το Ομοσπονδιακό Δικαστήριο της Ν. Υόρκης τον Νοέμβριο με την κατηγορία της σκευωρίας για παράκαμψη των κυρώσεων κατά του Ιράν, κατέληξε στην ενοχή του τραπεζίτη Μεχμέτ Χακάν Αττίλα. Οι εισαγγελείς ζήτησαν να του επιβληθεί εικοσαετής κάθειρξη.

Σύμφωνα με το κατηγορητήριο, ο Αττίλα συνωμότησε με τον έμπορο χρυσού Ρεζά Ζαράμπ και άλλους για να βοηθήσουν το Ιράν να παρακάμψει τις κυρώσεις. Ο Ζαράμπ παραδέχθηκε την ενοχή του και κατέθεσε εναντίον του Αττίλα και της Halkbank, αλλά η υπόθεση δεν σταματάει εκεί. Ο Ζαράμπ περιέγραψε ένα δαιδαλώδες δίκτυο δωροδοκιών, δήλωσε ότι δωροδόκησε ακόμα και τον Τούρκο πρώην υπουργό Οικονομικών Μεχμέτ Ζαφέρ Καγκλαγιάν με 60 εκατομμύρια δολάρια και κατέθεσε ότι ο ίδιος ο Ερντογάν διέταξε δύο τράπεζες να λάβουν μέρος στη σκευωρία.

Στο μεταξύ η λίρα κατρακυλάει. Η βουτιά της αξίας του τουρκικού νομίσματος «χτυπάει» ιδιαίτερα σκληρά τις τουρκικές εταιρείες που διαθέτουν χρέη σε ξένα νομίσματα. Το χρηματοδοτικό κενό των τουρκικών εταιρειών είναι σήμερα 222 δισ. δολάρια. Η επιμονή της τουρκικής κυβέρνησης σε μη ρεαλιστικές οικονομικές πολιτικές - αφού ο Ερντογάν νοιάζεται να εξασφαλίσει την επανεκλογή του στις εκλογές του 2019 - σημαίνει ότι η λίρα θα συνεχίσει να κατρακυλάει.

Ωστόσο, οι υποθέσεις S-400 και Halkbank μόνο ανεξάρτητες δεν είναι. Τουλάχιστον στο μυαλό των Αμερικανών «συνδέονται» σε μεγάλο βαθμό, όπως ανέφερε το «Ποντίκι» από τις 30.12.2017 στο ρεπορτάζ με τίτλο «Ο Ερντογάν στην πρέσα των ΗΠΑ».

Συγκεκριμένα, σημειώναμε από τότε ότι, παρά τις διάφορες εντυπωσιακές ανακοινώσεις, το ντιλ με τη Ρωσία για τους S-400 μπορεί ακόμα και την τελευταία στιγμή να χαλάσει. Οι λόγοι είναι πολλοί. Οι ΗΠΑ, από το τέλος του 2017, άρχισαν να ξανασηκώνουν ψηλά το θέμα της διαφθοράς στην Τουρκία, με αιχμή του δόρατος το σκάνδαλο Halkbank, υπονοώντας ότι είναι σε θέση να ασκήσουν ισχυρές πιέσεις στη λίρα και τις τούρκικες τράπεζες (όπως πράγματι συμβαίνει ειδικά μετά την επίσκεψη Πούτιν στην Τουρκία).

Και καταλήγαμε σημειώνοντας ότι ο Ερντογάν μπορεί να προκαλεί την Αμερική σε πολλούς τομείς, αλλά θα είναι πολύ προσεκτικός σε έναν καυγά με θύμα το νόμισμα της Τουρκίας.

Ακριβώς επειδή η λίρα είναι το πιο δυνατό «χαρτί» που του επιτρέπει να διατηρεί την εξουσία του...

Πηγή: topontiki, μέσω http://teleytaiaexodos.blogspot.gr/